تالاسمی آلفا نوعی بیماری خونی است که در نتیجه آن تولید هموگلوبین کاهش پیدا می کند. هموگلوبین نوعی پروتئین در گلبولهای قرمز است که انتقال اکسیژن به سلولهای کل بدن را بر عهده دارد.
در افراد مبتلا به آلفا تالاسمی، کاهش میزان هموگلوبین موجب کاهش اکسیژن رسانی به بافت های بدن می شود. در افراد مبتلا همچنین تعداد گلبولهای قرمز نیز کاهش پیدا می کند (کم خونی)، که این امر موجب رنگ پریدگی پوست، ضعف، بی حالی و مشکلات پیچیده دیگر می شود.
دو نوع از تالاسمی آلفا موجب بروز مشکلات سلامتی در انسان می شوند. شدیدترین نوع آن “سندروم هموگلوبین بارت هیدروپس فتالیس” نام دارد که به آن سندروم هموگلوبین بارت یا آلفا تالاسمی ماژور نیز گفته می شود. نوع خفیف تر این بیماری تالاسمی آلفا “بیماری هموگلوبین H” خوانده می شود.
سندروم هموگلوبین بارت: در هفته ۶-۵ از رشد و نمو جنین ژنهای آلفا-۱ و آلفا-۲ شروع به ساختن زنجیره آلفا گلوبین می نمایند. وقتی هر دو ژن فوق غیر فعال هستند جنین های مبتلا در ساختن هموگلوبین فعال دچار مشکل می شوند. در چنین حالتی زنجیره های گاما که در حالت نرمال با مشارکت زنجیره آلفا گلوبین تشکیل هموگلوبین F را می داد بدلیل فقدان زنجیره آلفا گلوبین انباشته شده و با اتصال چهار زنجیره گاما به هم هموگلوبین بارت با به وجود می آورند. این نوع هموگلوبین به دلیل پیوند محکمی که با اکسیژن ایجاد می کند قادر به آزاد کردن آن در بافتها نمی باشد. هموگلوبین بارت تنها هموگلوبین موجود در گردش خون جنین های مبتلاست و نتیجه آن پیدایش حالتهیدروپس فتالیس می باشد که عبارتست از تشکیل مایع اضافی در بدن قبل از تولد. اسایر علائم و نشانه های این بیماری عبارتند از: کم خونی شدید، بزرگی کبد و طحال، اختلالات قلبی و ناهنجاریهای مربوط به سیستم دفع ادرار یا اندام جنسی. این علائم موجب می شوند که بسیاری از جنین های مبتلا یا در رحم و یا بلافاصله بعد از تولد فوت شوند. همچنین این سندروم ممکن است برای مادران در حین بارداری مشکلات جدی ایجاد کند، از آن جمله فشار خون بالا (پری اکلامپسی)، وضع حمل زود رس و خونریزی غیر طبیعی.
بیماری هموگلوبین H موجب کم خونی خفیف تا متوسط، بزرگی کبد و طحال و زردی سفیدی چشم ها و پوست (یرقان) می شود. برخی از افراد مبتلا ممکن است دچار تغییرات استخوانی مثل رشد بیشتر فک بالا و پیشانی برجسته شوند. علائم هموگلوبین H معمولآ در اوایل دوران کودکی ظاهر می شود و اغلب تا سن بلوغ زنده می مانند.
آلفا تالاسمی بیماری شایعی است که هر ساله هزاران نوزاد را مبتلا می سازد. این بیماری بخصوص در جنوب شرق آسیا، کشورهای حوزه دریای مدیترانه، آفریقا، خاورمیانه، هند و آسیای مرکزی شیوع بیشتری دارد.
علت بیماری: تالاسمی آلفا در نتیجه حذف ژنهای α۱ و α۲ واقع برروی کروموزوم ۱۶ اتفاق می افتد. هردوی این ژنها اطلاعات لازم برای ساختن پروتئینی به نام آلفا گلوبین از اجزاء تشکیل دهنده هموگلوبین را دارا هستند.
هر فردی دارای دو نسخه از ژن α۱ و دو نسخه از ژن α۲ در هر یک از سلول های خود است. بنابراین در ساختن هر زنجیره آلفا گلوبین ۴ آلل نقش دارند. انواع مختلف آلفا تالاسمی نتیجه حذف در یکی یا همه این آلل هاست.
سندروم هموگلوبین بارت در نتیجه حذف هر چهار آلل آلفا گلوبین و هموگلوبین H در نتیجه حذف سه کپی از چهار نسخه ژن آلفا گلوبین ایجاد می شوند. در دو حالت فوق کمبود زنجیره آلفا گلوبین منجر به تولید انواعی از هموگلوبین غیر طبیعی به نام هموگلوبین بارت و هموگلوبین H می شود. هموگلوبین های غیر طبیعی فوق قادر به اکسیژن رسانی موثر به بافت های بدن نیستند که نتیجه آن علائم شدید بیماری در افراد مبتلاست.
دو نوع واریانت آلفا تالاسمی نیز وجود دارد که با توجه به اینکه در این حالت ها مقادیر کمی از زنجیره گلوبین ساخته می شود علائم بسیار خفیف یا فاقد علامت می باشند. حذف دو نسخه از چهار نسخه ژن آلفا گلوبین موجب آلفا تالاسمی Trait و حذف فقط یک نسخه موجب حالت ناقل خاموش می شود. افراد با آلفا تالاسمی Trait ممکن است دارای گلبولهای قرمز کوچک و کم رنگ و کم خونی خفیف باشند. در حالت ناقل خاموش هیچیک از علائم تالاسمی مشاهده نمی شود.
توارث این بیماری پیچیده است و بستگی به نحوه ناقل بودن والدین و نیز نحوه انتقال ژنهای معیوب به فرزندان دارد.
شناسایی جهش و ژنوتیپ در مبتلایان و ناقلین تالاسمی آلفا ابتدا به روش مستقیم با تعیین حذفها و موتاسیونهای شایع و در صورت لزوم بررسی توالی ژنهای α ۱ و α ۲ انجام میگیرد. آثار فنوتیپی حذفها و جهشهای زنجیره آلفا متفاوت است. این مسئله به ویژه در تقابل این جهشها با یکدیگر اهمیت مییابد.
کلمات کلیدی: تالاسمی آلفا, هموگلوبین بارت, هموگلوبین H, ژن آلفا ۱, ژن آلفا ۲, کم خونی
