آتروفی نخاعی – عضلانی به گروهی از بیماری های توارثی اطلاق می شود که به سلولهای تخصصی به نام نورونهای حرکتی در مغز و نخاع آسیب می رساند. نورونهای حرکتی حرکت بازوها، پاها، صورت، قفسه سینه، گلو، زبان و همچنین فعالیت عضلات اسکلتی دخیل در صحبت کردن، قدم زدن، بلغ غذا و تنفس کردن را کنترل می کنند. شایع ترین نوع SMA در نتیجه حذف یا بروز خطا در ساختار نوعی ژن به نام SMN1 به وجود می آید. این ژن مسئول ساخته شدن نوعی پروتئین است که برای نورونهای حرکتی بسیار حیاتی است. این شکل از SMA دارای چهار نوع است:
نوع I، که بیماری Werdnig-Hoffmann یا SMA دوران نوزادی نیز خوانده می شود، اغلب قبل از ۶ ماهگی علائم آن ظاهر می شود. در کودکانی که علائم شدید بیماری را نشان می دهند حرکات بدن کاهش پیدا می کند و عضلات یا تاندونها کوتاه می شوند (اسپاسم عضلات). شلی عضلات، اختلالات تاندونی و مشکلات بلغ و تغذیه از دیگر علائم این نوع از بیماری است. در صورت عدم درمان مناسب، کودکان مبتلا ممکن است قبل از دو سالگی فوت کنند.
نوع II، علائم اش از ۶ تا ۱۸ ماهگی شروع می شود. کودکان مبتلا می توانند بدون نیاز به کمک بنشینند، ولی قادر به ایستادن یا راه رفتن به تنهایی نیستند. همچنین ممکن است مشکلات تنفسی داشته باشند. طول عمر آنها کوتاهتر است ولی اغلب تا سن بلوغ یا جوانی عمر می کنند.
نوع III، (بیماری Kugelberg-Welander) علائم اش بعد از ۱۸ ماهگی شروع می شود. کودکان مبتلا می توانند بدون نیاز به کمک راه بروند اما ممکن است در راه رفتن، دویدن، بلند شدن از صندلی یا بالا رفتن از پله ها مشکل داشته باشد. سایر علائم ممکن است شامل خمیدگی ستون فقرات، اسپاسم عضلات و عفونت ریه باشد. با معالجه بسیاری از بیماران طول عمر طبیعی می توانند داشته باشند.
نوع IV، علائم بیماری را بعد از ۲۱ سالگی نشان می دهند که شامل ضعف خفیف تا متوسط عضلات پا و سایر علائم.
علت بیماری: SMA در نتیجه موتاسیون در ژن نورون حرکتی حیاتی ۱ (Survival Motor neuron 1=SMN1) اتفاق می افتد. در یک فرد سالم، این ژن پروتئینی را تولید می کند بنام پروتئین نوروم حرکتی حیاتی یا پروتئین SMN که برای عملکرد نورونهایی که عضلات ما را کنترل می کنند ضروری است. بدون وجود این پروتئین سلولهای عصبی فوق نمی توانند بدرستی عمل کنند و در نهایت می میرند که منجر به ناتوانی و گاهآ ضعف کشنده عضلانی می شوند.
بسیاری از افراد دارای دو کپی از ژن SMN1 هستند. بیماری SMA زمانی اتفاق می افتد که هر دو نسخه از ژن SMN1 او حذف شده باشد یا در اثر وقوع جهش غیر فعال شده باشد. این حالت زمانی پیش می آید که فرد یک نسخه از ژن غیر طبیعی را از پدر و نسخه دیگر را از مادر بگیرد. والدین، هردو سالم هستند ولی ناقل بیماری اند.
ژن دیگری هم به نام ژن نورون حرکتی حیاتی ۲ (SMN2) در ساختن پروتئین SMN نقش دارد که به عنوان ژن جایگزین از آن یاد می شود. پروتئینی که توسط این ژن ساخته می شود اغلب فاقد قسمت کلیدی پروتئینی است که توسط SMN1 ساخته می شود. این بدان معنی است که ژن SMN2 بطور کامل نمی تواند فقدان عملکرد ژن SMN1 را جبران نماید. تعداد ژن SMN2 در افراد متفاوت است و کسانی که تعداد بیشتری از این ژن را دارند به انواع خفیف تر بیماری SMA مبتلا می شوند.
الگوی وراثتی SMA: این بیماری به صورت اتوزومی مغلوب از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود. به این معنی که برای ابتلاء هردو نسخه ژن در فرد باید معیوب باشند. بنابراین والدین فرد، هردو باید ناقل باشند.
تشخیص و پیشگیری
در صورتی که تمام یا برخی از علائم بیماری که در بالا به آنها اشاره شد در فرزند، برادر یا خواهر هر یک از زوجین یا خویشاوندان نزدیک آنها مشاهده شود، انجام موارد زیر حد اقل ۴ تا ۶ ماه پیش از اقدام به بارداری، برای پیشگیری از وقوع مجدد بیماری ضروری خواهد بود :
-
مراجعه به مرکز ژنتیک پزشکی برای تشخیص بیماری و تطبیق نحوه انتقال آن در فامیل با الگوی وراثتی بیماری
-
تشخیص نوع جهش در ژن مسئول بیماری به یکی از روش های مولکولی در فرد مبتلای فامیل
-
تعیین وضعیت زوج از حیث ناقل بودن یا نبودن برای جهش تشخیص داده شده در فرد مبتلا.
-
درصورتی که زوج هردو ناقل ژن جهش یافته بیماری باشند احتمال تکرار آن در هر بارداری ۲۵ درصد خواهد بود. در این صورت تشخیص پیش از تولد در هر بارداری ضرورت خواهد داشت.
-
مراجعه برای نمونه گیری برای تشخیص پیش از تولد. از دو نوع نمونه برای تشخیص پیش از تولد استفاده می شود:
-
نمونه CVS (پرزهای جفتی) که در هفته ۱۲ بارداری انجام می گیرد
-
نمونه مایع آمنیوتیک که در هفته ۱۵ به بعد انجام می گیرد.
-
