دیستروفی عضلانی دوشن و بیکر ( Duchenne & Becker Muscular Dystrophies=DMD & BMD)

توضیح

دیستروفی های عضلانی گروهی از بیماریهای ژنتیکی هستند که موجب ضعف و تخریب تدریجی عضلات می شوند. دوشن و بیکر دو حالت از دیستروفی های عضلانی مرتبط با هم هستند که بیشتر، عضلات وابسته به استخوان که برای حرکت اندامها مورد استفاده قرار می گیرند و همچنین عضله قلب را تحت تآثیر قرار می دهند. بیماریهای فوق در اغلب موارد افراد مذکر را مبتلا می کنند.

دیستروفی های دوشن و بیکر علائم مشابهی دارند و در اثر جهش های متفاوت در یک نوع ژن به وجود می آیند. دو بیماری فوق از نظر شدت، سن شروع و سرعت پیشرفت باهم متفاوت هستتند. در پسران مبتلا به دیستروفی عضلانی دوشن انتظار می رود در اوایل دوران کودکی علائم ضعف عضلانی ظاهر و به سرعت وخیم تر شوند. در کودکان مبتلا کسب برخی مهارتهای حرکتی نظیر نشستن، ایستادن و راه رفتن با تآخیر اتفاق بیافتد. افراد مبتلا معمولآ تا رسیدن به سن بلوغ وابسته به ویلچیر می شوند. علائم نوع بیکر بیماری معمولآ خفیف تر است و از تنوع بیشتری برخوردار است. ضعف عضلانی در اواخر دوران کودکی یا دوران بلوغ ظاهر می شود و با سرعت بسیار کمتری رو به وخامت می گذارد.

هر دو نوع دوشن و بیکر با یک مشکل قلبی به نام کاردیومیوپاتی همراه هستند. این نوع از بیماری قلبی باعث ضعیف شدن عضله قلب و مماتغت ازپمپاژ موثر خون می شود. در هردو نوع دوشن و بیکر کاردیومیوپاتی اغلب در سن بلوغ شروع می شود، سپس عضله قلب بزرگ می شود و نهایتآ مشکل قلبی به “کاردیومیوپاتی” دیلاته تبدیل می شود . علائم و نشانه های کاردیومیوپاتی دیلاته ممکن است شامل ضربان قلب نامنظم (آریتمی)، تنفس کوتاه، خستگی مفرط و تورم پاها. نارسایی قلبی به سرعت رو به وخامت می گذارد و به عامل تهدید کننده زندگی فرد مبدل می شود. افراد مذکر مبتلا به دوشن نوعآ تا ۲۰ سالگی و افراد مبتلا به نوع بیکر ممکن است تا ۴۰ سالگی یا بیشتر عمر کنند.

یک حالت مرتبط به نام کاردیومیوپاتی دیلاته وابسته به – X وجود دارد که به نظرمی رسد در نتیجه وقوع جهش در همان ژن DMD اتفاق می افتد. در این نوع بیماری عمدتآ عضله قلب درگیر می شود و اختلال مهمی درعضلات اسکلتی دیده نمی شود یا اگر مشکلی هست فقط از طریق آزمایشات قابل تشخیص است.

فراوانی بیماری

 میزان شیوع جهانی دیستروفی های دوشن و بیکر روی هم ۱ در هر ۳۵۰۰ تا ۵۰۰۰ نوزاد مذکر است.

ژن مسئول بیماری و نحوه عملکرد آن

جهش در ژنی به نام Dystrophin که برروی کروموزوم X قرار دارد، عامل دیستروفی عضلانی دوشن و بیکر است. این ژن که بزرگترین ژن انسانی و دارای ۷۹ اگزون است، پروتئینی به نام دیستروفین را می سازد. این پروتئین عمدتآ در عضلات اسکلتی و قلب وجود دارد و موجب پایداری و محافظت فیبرهای عضلانی می گردد. پروتئین دیستروفین همچنین ممکن است به عنوان علامت دهنده شیمیایی بین سلولی نیزعمل نماید. جهش در ژن DMD ساختار و عملکرد دیستروفین را تغییرمی دهد. سلولهای عضلانی بدون وجود مقادیر کافی از این نوع پروتئین به دلیل انقباض و انبساط مکررآسیب می بینند. فیبرهای عضلانی آسیب دیده به مرور زمان ضعیف شده و از بین می روند و این امرموجب ضعف عضلات اسکلتی و قلب درافراد مبتلا می شود. جهش هایی که موجب تغییر ساختار پروتئین دیستروفین می شوند، به نوعی که تا حدودی عملکرد آن حفظ شود منجر به نوع خفیف تر بیماری یعنی بیکر و جهش هایی که مانع از تولید هرگونه پروتئین فعال شوند به نوع شدید بیماری یعنی دوشن منتهی می شوند.

نوع توارث 

این بیماری به صورت وابسته به X مغلوب به ارث می رسد و به همین دلیل اغلب، افراد مذکر را مبتلا می کند. در بسیاری از موارد ژن جهش یافته از مادر ناقل به فرزندان منتقل می شود که اگر فرزند پسر باشد مبتلا و اگر دختر باشد همانند مادر ناقل خواهد بود.

تشخیص و پیشگیری

در صورتی که تمام یا برخی از علائم بیماری که در بالا به آنها اشاره شد در فرزند پسر یک خانم، یا برادر، پسر خواهر، دایی یا پسر خاله های او (هر فرد مذکری که با مادر خانم نسبت خونی داشته باشد) مشاهده شود، انجام موارد زیر حد اقل ۴ تا ۶ ماه پیش از اقدام به بارداری، برای پیشگیری از وقوع مجدد بیماری ضروری خواهد بود :

• مراجعه به مرکز ژنتیک پزشکی برای تشخیص بیماری و تطبیق نحوه انتقال آن در فامیل با الگوی وراثتی بیماری.

• تشخیص نوع جهش در ژن مسئول بیماری به یکی از روش های مولکولی در فرد مبتلای فامیل.

• تعیین وضعیت مادر از حیث ناقل بودن یا نبودن برای جهش تشخیص داده شده در فرد مبتلا.

• درصورتی که خانم  ناقل ژن جهش یافته بیماری تشخیص داده شود احتمال وقوع بیماری در هر فرزند پسر او در هر بارداری ۵۰ درصد خواهد بود. در این صورت تشخیص پیش از تولد در هر بارداری ضرورت خواهد داشت. با توجه به اینکه بیماری به صورت وابسته به جنس مغلوب به ارث می رسد انتقال فقط یک نسخه از ژن جهش یافته به فرزندان پسر کافی است که او را مبتلا نماید. دختران این خانم اگر ژن معیوب را دریافت کنند ناقل بیماری خواهند بود.

• مراجعه برای نمونه گیری برای تشخیص پیش از تولد. از دو نوع نمونه برای تشخیص پیش از تولد استفاده می شود:

  • نمونه CVS (پرزهای جفتی) که در هفته ۱۲ بارداری انجام می گیرد.

  • نمونه مایع آمنیوتیک که در هفته ۱۵ به بعد انجام می گیرد.

  • در موقع تشخیص پیش از تولد این بیماری، ابتدا جنسیت جنین مشخص می شود و در صورت مذکر بودن برای بیماری تست می شود.